آیه 145 سوره اعراف

وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها سَأُرِيكُمْ دارَ الْفاسِقِينَ (145)

وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ: و مكتوب فرموديم براى موسى عليه السّلام در الواح تورات از هر شى‌ء كه محتاج بودند در امر دين به آنچه ارائه نمود او را آيات، مَوْعِظَةً: پند دهند احكام از حلال و حرام، و ذكر بهشت و جهنم و غيره از عبر و خبر، وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ: و تفصيل دهنده براى هر شي‌ء از حليّت و حرمت. عياشى روايت كند كه: الواح تورات زبرجد بهشتى بود. در بصاير از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: از زمرد سبز بود. در مجمع بنا به قولى: الواح از چوب نازل شد از آسمان، و به قولى طول آن ده ذراع بود.

فَخُذْها بِقُوَّةٍ: پس خطاب شد: بگير اى موسى آن الواح را به عزيمت و قوت قلب، وَ أْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها: و امر كن قوم خود را اينكه اخذ كنند آن را به آنچه در او هست از احسن المحاسن، و آن فرائض و نوافل است كه احسن از مباحات است. يا محسنات اخلاقيه از صبر و عفو به اضافه انتقام و قصاص. بنا به قول قطرب، مراد به احسن حسن باشد، و تمام آن حسن است مثل قوله سبحانه: وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ‌ و كقوله‌ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ.

سَأُرِيكُمْ دارَ الْفاسِقِينَ‌: زود است نشان داده شويد و بيننده باشيد منازل قرون ماضيه كه مخالفت نمودند امر الهى را و خارج شدند از طاعت سبحانى براى اينكه عبرت يابيد و متنبه شويد. يا زود باشد ببينيد جهنم را كه دار فساق و كفار است. اين آيه تهديد عظيمى است نسبت به مخالفين امر سبحانى.

در تفسير أبو الفتوح رازى رحمه اللّه مفسران گفتند: معظم آيات الواح تورات اينست: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* هذا كتاب من اللّه الملك الجبّار العزيز القهّار لعبده و رسوله‌

جلد 4 صفحه 195

موسى بن عمران: سبّحنى و قدّسنى لا اله الّا انا فاعبدنى و لا تشرك بى شيئا و اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ احيك حياة طيّبة (الخ):

فرمايد: اين كتابى است از خداوند ملك جبار عزيز قهار، به بنده و رسول خود موسى بن عمران: تسبيح كن مرا و تقديس نما مرا، نيست خدائى قابل ستايش و پرستش مگر من، بعد ده چيز را فرمايد:

1- عبادت كن مرا و شريك من قرار مده چيزى را.

2- شكر نما من و پدر و مادر را كه بازگشت تو به سوى من است تا زندگانى طيبه به تو عنايت فرمايم.

3- خون ناحق مريز كه بر تو حرام نموده‌ام و الّا آسمان و زمين بر تو تنگ شود.

4- به نام من قسم دروغ مخور كه توفيق ندهم كسى را كه نام مرا تعظيم نكند.

5- شهادت مده مگر به آنچه گوشت شنيده و چشمت ديده و دلت دانسته باشد، زيرا فرداى قيامت اهل شاهد را واقف، و ايشان را از شهادت بپرسم.

6- بر مردمان حسد مبر به فضل و روزى كه به ايشان عطا نمودم، كه حاسد دشمن نعمت من، و گرفتار نقمت من باشد.

7- زنا مكن و دزدى منما تا روى رحمت از تو باز نگيرم و در آسمان بر تو نبندم.

8- به نام غير من ذبيحه مكن كه هيچ قربانى از زمين به آسمان مرتفع نشود كه به نام من نكشته باشند.

9- با زن همسايه غدر مكن كه نزد من مقتى عظيم است.

10- براى مردمان آن را بخواه كه براى خود خواهى، و جمع فرمود تمام را در سه آيه سوره انعام فى قوله: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ‌ (الى) ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ‌.

سوره الأعراف «7»: آيات 144 تا 145

قالَ يا مُوسى‌ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسالاتِي وَ بِكَلامِي فَخُذْ ما آتَيْتُكَ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ (144) وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها سَأُرِيكُمْ دارَ الْفاسِقِينَ (145)

ترجمه‌

و گفت اى موسى همانا من برگزيدم ترا بر مردم به رسالتهايم و بكلامم پس بگير آنچه را دادم ترا و بوده باش از شكرگزاران‌

و نوشتيم براى او در لوحها از هر چيزى موعظه و بيانى براى هر چيزى پس بگير آنها را با قوّت و امر كن قومت را كه بگيرند بهترش را زود باشد بنمايم بشما سراى متمردان را

تفسير

روايت شده است كه سؤال از رؤيت در آيه سابقه روز عرفه بود و تورية روز عيد بآنحضرت عطا شد و برگزيدن خداوند او را بر مردم برسالات و كلام با آنكه حضرت هارون هم در آن زمان پيغمبر بود باين اعتبار است كه او مأمور بمتابعت از حضرت موسى و دو شريعت مخصوصى نداشت و كليم اللّه نبود و بعضى برسالتى قرائت نموده‌اند و مراد

جلد 2 صفحه 473

يكى است و اينكه آن حضرت ملقب بكليم اللّه شد براى آن بود كه خداوند بى‌واسطه جبرئيل با او سخن فرمود در كوه طور و ساير انبياء باين كرامت فائز نشدند مگر پيغمبر ما (ص) در شب معراج و مأمور شد حضرت موسى باخذ تورية و قبول منصب رسالت و اداء شكر اين موهبت و در كافى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه خداوند بحضرت موسى وحى فرمود كه ميدانى بچه سبب من ترا براى كلام خود اختيار كردم از ميان تمام خلق حضرت عرض كرد بفرما تا بدانم خداوند فرمود من بظاهر و باطن تمام بندگانم رسيدگى كردم هيچ كس را ذليل‌تر از تو در پيشگاه خود نيافتم اى موسى تو وقتى نماز ميگذارى صورت بر خاك مينهى و الواح تورية گفته‌اند هفت يا ده يا دوازده عدد بوده و طول هر لوحى هم ده يا دوازده گز بوده و عياشى ره از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه جنسش زبرجد بهشتى بود و در بصائر از امير المؤمنين (ع) نقل نموده كه زمرّد سبز بوده است و خداوند بقلم قدرت تمام مواعظ حسنه و احكام لازمه بنى اسرائيل را در آن الواح بنحو اجمال و تفصيل ثبت و نقش فرموده بود و حضرت موسى مأمور شد كه با جدّ و جهد و عزم راسخ و قوّت قلب آن احكام و آداب را عملى نمايد پس مراد از اخذ در آيه سابقه قبض ظاهرى است و در اين آيه مراد از آن اخذ عملى معنوى است و باين جهت قوّت عزم و اراده و ثبات قدم لازم دارد و عياشى ره از امام صادق (ع) روايتى نقل نموده كه خلاصه‌اش آنستكه آن الواح از پيغمبر (ص) بامير المؤمنين (ع) رسيد و اينك نزد ما است و در آن علم اوّلين و آخرين جمع است و جفر عبارت از آنست و ما وارث تمام انبيائيم عصاى موسى هم نزد ما است و قريب باين مضمون از امير المؤمنين (ع) هم نقل شده است و گفته‌اند مأمور شدند بنى اسرائيل كه اخذ نمايند بواجبات و مستحبات از آن احكام كه احسن است از مباحات يا عمل نمايند بطرف راجح از دو طرف تخيير مانند عفو نسبت بانتقام و بنظر حقير مراد اخذ باحسن الوجوه است كه مستفاد از اخذ بقوت است يعنى به بهتر وجهى از وجوه ممكنه بآنها عمل نمايند و مراد از دار الفاسقين يا جهنم است يا منازل قرون ماضيه و اقواميكه با خدا مخالفت نمودند كه براى عبرت بآنها ارائه داده ميشود.

وَ كَتَبنا لَه‌ُ فِي‌ الأَلواح‌ِ مِن‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ مَوعِظَةً وَ تَفصِيلاً لِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ فَخُذها بِقُوَّةٍ وَ أمُر قَومَك‌َ يَأخُذُوا بِأَحسَنِها سَأُرِيكُم‌ دارَ الفاسِقِين‌َ (145)

و نوشتيم‌ ‌از‌ ‌براي‌ موسي‌ ‌در‌ الواح‌ تورات‌ ‌از‌ ‌هر‌ چيزي‌ موعظه‌ و تفصيل‌ داديم‌ ‌از‌ ‌هر‌ چيزي‌ ‌پس‌ بگير اي‌ موسي‌ ‌اينکه‌ الواح‌ ‌را‌ بتمام‌ قوي‌ و جديت‌ و امر كن‌ قوم‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌که‌ بگيرند ببهترين‌ ‌آنها‌ زود ‌باشد‌ ‌که‌ بشما ارائه‌ دهم‌ خانه‌ و محل‌ سكونت‌ فاسقين‌ ‌را‌.

وَ كَتَبنا لَه‌ُ فِي‌ الأَلواح‌ِ لوح‌ عبارت‌ ‌از‌ صفحه‌ و تخته‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌او‌ نوشته‌ ظاهر و روشن‌ نمايد ‌ يا ‌ ‌از‌ جواهرات‌ مثل‌ ياقوت‌ و زبرجد و زمرّد ‌ يا ‌ ‌از‌ فلزات‌ مثل‌ طلا و نقره‌ و مس‌ّ و آهن‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ چوب‌ و ‌در‌ اخبار ‌از‌ جواهرات‌ گفتند و ‌از‌ اينجا استفاده‌ ميشود ‌که‌ تورات‌ مكتوبا و متفرقا نازل‌ ‌شده‌ چنانچه‌ صحف‌ انبياء ‌هم‌ مكتوبا نازل‌ ‌شده‌ مثل‌ صحف‌ آدم‌ و نوح‌ و شيث‌ و ابراهيم‌ ولي‌ قرآن‌ مقروا نازل‌ ‌شده‌ لذا مسمي‌ بقرآن‌ ‌شده‌ ‌که‌ جبرئيل‌ ‌بر‌ حضرتش‌ قرائت‌ ميكرد.

مِن‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ ‌يعني‌ ‌من‌ ‌کل‌ ‌ما يحتاجون‌ ‌في‌ امر دينهم‌ ‌از‌ واجبات‌ و محرمات‌ و مستحبات‌ و مكروهات‌ و مباحات‌ و وضعيات‌ و ساير ‌ما يحتاجون‌.

موعظة وعظ عبارت‌ ‌از‌ تحذير ‌است‌ و بيان‌ عواقب‌ وخيمه‌ معاصي‌ و عقائد فاسده‌ و اخلاق‌ رذيله‌ ‌که‌ تعبير بانذار ميكنند ‌در‌ مقابل‌ نصايح‌ ‌که‌ پند و اندرز ‌است‌ بعقائد حقه‌ و اخلاق‌ حسنه‌ و اعمال‌ صالحه‌ ‌که‌ تعبير ببشارت‌ ميكنند و وظائف‌ انبياء ‌است‌ ‌که‌ مبشر و بشير و منذر و نذير باشند.

جلد 7 - صفحه 455

وَ تَفصِيلًا لِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ ‌که‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ وظائف‌ و دستورات‌ ‌را‌ جدا جدا ‌با‌ شرائط و اجزاء و موانع‌ نوشته‌ ‌شده‌ ‌بود‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ تورات‌ بسيار مفصل‌ بوده‌ ولي‌ يهود ‌در‌ دوره‌هاي‌ ‌بعد‌ بكلي‌ ‌از‌ ‌بين‌ بردند فقط بعض‌ جملات‌ ‌که‌ ‌در‌ اذهان‌ ‌آنها‌ بوده‌ ‌با‌ تحريفات‌ زيادي‌ بنام‌ تورات‌ ضبط كرده‌ ‌که‌ همين‌ تورات‌ رائج‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ پنج‌ سفر كرده‌اند.

فَخُذها بِقُوَّةٍ ‌که‌ تمام‌ ‌اينکه‌ الواح‌ ‌را‌ برداشت‌ ‌با‌ كمال‌ جديت‌ و اهميت‌ و ‌از‌ ميقات‌ آمد نزد قوم‌.

وَ أمُر قَومَك‌َ يَأخُذُوا بِأَحسَنِها اشكال‌‌-‌ تورات‌ ‌کل‌ ‌آن‌ حسن‌ ‌است‌ و واجب‌ ‌است‌ اخذ بجميع‌ ‌آن‌ چه‌ معني‌ دارد اخذ باحسن‌.

جواب‌‌-‌ اخذ قوم‌ معناي‌ ‌آن‌ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ الواح‌ ‌را‌ ‌از‌ موسي‌ بگيرند و ببرند ‌در‌ منازل‌ ‌خود‌ بلكه‌ مراد عمل‌ ‌بر‌ طبق‌ دستورات‌ ‌آن‌ ‌است‌ ‌که‌ عبارت‌ ‌از‌ عقائد حقه‌ و اخلاق‌ فاضله‌ و اعمال‌ صالحه‌ ‌است‌ و اما محرمات‌ ‌را‌ نبايد عمل‌ كرد مباحات‌ ‌هم‌ لازم‌ العمل‌ نيست‌ مراد ‌از‌ احسن‌ آنچه‌ صلاح‌ دين‌ و دنيا و آخرت‌ ‌آنها‌ ‌است‌ عمل‌ كنند و آنچه‌ ‌بر‌ خلاف‌ صلاح‌ ‌است‌ رها كنند سَأُرِيكُم‌ دارَ الفاسِقِين‌َ تهديد ‌است‌ ‌که‌ نبادا ترك‌ واجب‌ ‌ يا ‌ مرتكب‌ حرام‌ شويد و فاسق‌ گرديد ‌که‌ دار فاسقين‌ جهنم‌ ‌است‌ و خواهيد ‌آن‌ ‌را‌ مشاهده‌ كرد، و بعضي‌ تفسير كردند دار فاسقين‌ ‌را‌ بدولت‌ كفار بني‌ اسرائيل‌ ‌که‌ ‌بعد‌ ‌از‌ موسي‌ بوجود ميآيد و ‌اينکه‌ تفسير بسيار بعيد ‌است‌ و مناسبت‌ ‌با‌ جمله‌ قبل‌ ندارد، و اللّه‌ العالم‌ بمراده‌ ‌من‌ كلامه‌.

456

(آیه 145)- سپس اضافه می‌کند که: «در الواحی که بر موسی (ع) نازل کردیم، از هر موضوعی پند و اندرز کافی و شرح و بیان مسائل مورد نیاز در امور دین و دنیا و فرد و اجتماع برای او نوشتیم» (وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِیلًا لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ).

سپس به او دستور دادیم که: «با نهایت جدّیّت و قوت اراده این فرمانها را برگیر» (فَخُذْها بِقُوَّةٍ).

«و به قوم خود نیز فرمان ده که به نیکوترین آنها عمل کنند» (وَ أْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها).

و نیز به آنها اخطار کن که مخالفت با این فرمانها و فرار از زیر بار مسؤولیتها و وظائف، نتیجه دردناکی دارد، و پایانش دوزخ است و «به زودی جایگاه فاسقان را به شما نشان خواهم داد» (سَأُرِیکُمْ دارَ الْفاسِقِینَ).

از تعبیر «مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مَوْعِظَةً» چنین استفاده می‌شود که همه مواعظ

ج2، ص92

و اندرزها و مسائل لازم در الواح موسی (ع) نبود، زیرا در آن زمان به مقدار استعداد مردم، احکام الهی نازل گشت، ولی هنگامی که مردم جهان به آخرین مرحله از تعلیمات انبیاء رسیدند، آخرین دستور که شامل همه نیازمندیهای مادی و معنوی مردم بود بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نازل گردید.

ظاهر جمله «سَأُرِیکُمْ دارَ الْفاسِقِینَ» (به زودی خانه فاسقان را به شما نشان می‌دهم) این است که منظور از آن، دوزخ می‌باشد، که قرارگاه کسانی است که از اطاعت فرمان خدا و انجام وظائف خویش خارج شده‌اند.